Eğitimde Rehberlik
İnsanlar doğdukları andan itibaren fiziksel ve toplumsal çevresi ile etkileşim halindedir ve bu etkileşim süreci boyunca her an çevrenin istek ve beklentilerine uygun davranışlar geliştirir. Bireyde meydana gelen davranış değişikliklerinin bir kısmı rastlantılarla kendiliğinden gerçekleşirken bir kısmı da yetişkinler tarafından planlı ve kasıtlı olarak gerçekleştirilir. Bireyde toplumca istenen davranışları geliştirme sürecine “eğitim” adı verilmektedir.
Örgün eğitim bu davranış geliştirme işlemini planlı bir biçimde gerçekleştirme sürecidir. Eğitimin amacı, genel anlamda bireyin özünü gerçekleştirmesine ve topluma yararlı olmasına yardımcı olmaktır. Ancak, toplumsal değişme hızının gittikçe artmasından dolayı, bireylerin bilgi ve var olan duruma uyum gösteren kimseler alarak değil, hızla değişen ve karmaşık hale gelen toplumda ortaya çıkmakta olan sorunlarla baş edebilecek ve durmadan değişen çevresine uyum gösterebilecek kimseler olarak yetiştirilmeleri gereği daha çok hissedilmektedir.
Fiziksel ve toplumsal yaşamla ilgili olgulardan kaynaklanan sorunların ve bulunan çözüm yollarının tanıtılması ve karşılaşılabilecek yeni sorunlara çözüm bulabilme becerilerinin geliştirilmesi, okullarda çeşitli ders konularının amacını oluşturmaktadır. Bir kimsenin kendi yaşamında karşılaştığı kişisel sorunların çözümünde rehberlik hizmetleri önemli bir yol oynar. Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri bireye, kişisel sorunların çözümü için gerekli olan olgusal bilgileri sağlayan, kişisel isteklerini ve imkanlarını, çeşitli özelliklerini tanımasına olanak tanıyan ve bu bilgilerden yararlanarak özünü gerçekleştirmesine yardımcı olan bir hizmet alanıdır.
Rehberliğin bireyde gerçekleştirmeye çalıştığı amaçlar şu şekilde özetlenebilir: Bireyin kendini tanıması, çevrede kendisine açık olan fırsatları öğrenmesi, gizil güçlerini geliştirmesi ve çevresine uyum sağlaması.
Rehberliğin en önemli işlevi bireyin kendisi ve çevresi hakkında edindiği bilgileri özümsemesine; doğru, sağlıklı tercihler yapabilen kişiler olmasına yardımcı olmaktır. Rehberliğin diğer bir işlevi de psikolojik danışma işlevidir.
Ancak bu başlı başına bir uzmanlık alanıdır. Rehberlik ve psikolojik danışma bireyin kişisel sorunlarının çözümü için gerekli olan duyusal bilgileri sağlayan, kişinin isteklerini ve imkanların çeşitli özelliklerini tanımasına yardımcı olan ve nihayetinde bilgilerden yararlanarak özünü gerçekleştirmesine yardım eden bir hizmet alanıdır.
Rehberlik hizmetlerinde özellikle, bireylerin “karar verme” sorunlarına yardımcı olunmaya çalışılır. İnsan hayatı boyunca pek çok konuda karar verir. Bu kararlardan bir kısmı hayati öneme sahip olup, bütün hayatını etkileyebilir. Böyle dönemlerde insan kaygı ve bunalım yaşayabilir. Yalnız olgusal bilgiye değil, psikolojik desteğe de ihtiyaç duyabilir. Rehberlik ve psikolojik danışma bireylere bu desteği sağlamaya çalışır.
Eğitimde Neden Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerine İhtiyaç Duyulur?
Çağımızdaki hızlı gelişmeler toplum içinde ve toplumlar arasında etkileşimi yoğunlaştırmış, insanlar birbirinden farklı değer ve anlayışlarla karşı karşıya kalmış, bireylerin kendi gelişimlerine ve gereksinimlerine en uygun durumları ve olanakları tanımaları zorlaşmıştır.
Tüm çağdaş toplumlarda olduğu gibi bireylerin seçebileceği meslekler çok artmış, bireylerin kendilerine en uygun iş ve mesleği seçmeleri zorlaşmıştır. Yeni gelişmelere uygun olarak, eğitim ve okul programları, öğrencilerin gereksinimlerini karşılamak üzere çeşitlendirilmiş; öğrencilerin bu programları iyi tanıyarak kendilerini gerçekleştirebilecekleri en uygun ders, kurs, bölüm programı, eğitici çalışma ve bir üst okul seçmeleri giderek zorlaşmıştır. Okullardaki öğrenci kalabalığına karşı, “eğitimi, bireye yönelik gereksinimlere uygun” bir yaklaşım içinde sürdürebilmek için öğrencilerin türlü özellikleri ile tanınmaları daha da önem kazanmıştır. Kuşaklar arası çatışmalar sonucundaki uyumsuzluklar, toplumumuzda ve eğitimimizde kişiler arası ilişkilerin sevgi, saygı ve güvene yönelik ilke ve anlayışlara göre düzenlenmesinin kaçınılmaz olduğunu göstermektedir.
Böylece bireylerimizi saygılı, hoşgörülü, kişiler arası ilişkilerde anlayışlı bir tutumu bulunan insanlar olarak yetiştirmemizin önemi, her zamankinden daha çok belirginlik kazanmıştır.
Tüm bu ve benzeri durumlardan dolayı çağdaş eğitim uygulamalarında olduğu gibi rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri Türk Milli Eğitiminin içinde eğitimin ayrılmaz ve tamamlayıcı bir yanı olarak yer almıştır.
Eğitimde Rehberliğin Rolü
Rehberliğin temelinde insan hak ve sorumlulukları ile yakından ilgili demokratik ve insani bir anlayış vardır. Rehberlik uygulamalarında öğrenci ile yakından ilgilenen herkesin, anlayış ve işbirliği içinde çalışması gerekir.
Rehberlik anlayışı her türlü çalışması ile öğrenciyi merkez alan bir eğitim sistemini öngörür ve onları bütün yönleri ile tanımayı esas alır.
Rehberlikte yardımın esası öğrencilerin kendi kişiliklerini daha iyi anlamalarını, problemlerini çözmede onların kendi kendilerine yeter hale gelmelerini sağlamaktır. Dolayısıyla rehberlik, bireyin bedensel, zihinsel, sosyal ve duygusal olan bütün kapasitesini kendi ilgi ve yetenekleri doğrultusunda en uygun seviyede geliştirmesi için bireye yardım etmelidir.
Rehberlik uygulamaları her okulun amaç ve ihtiyaçlarına uygun olan alanlarda yoğunlaştırılmalıdır; planlı, programlı, örgütlenmiş bir biçimde ve profesyonel bir düzeyde sunulmalıdır.
Eğitim kurumlarında; öğrencilerin bedeni, zihni, ahlaki ve sosyal açıdan eğitimin temel amaçlarına uygun bir şekilde gelişebilmeleri, kendi problemlerini çözebilmeleri, çeşitli alanlarda beklenen uyumu sağlayabilmeleri, ilgi ve yeteneklerine uygun bir öğrenim görebilmeleri, bir mesleğe yönlendirilebilmeleri konusunda kendilerine sistemli ve sürekli bir yardım sağlanabilmesi amacıyla rehberlik hizmetlerinin yürütülmesi gereklidir.
Her eğitim kademesinde bulunan bireylerin problemleri ve rehberlik gereksinimleri birbirinden farklıdır. Bu nedenle temel ilke ve anlayışlar aynı olmak kaydıyla her eğitim kademesinde bulunan öğrencilere sunulacak psikolojik ve rehberlik hizmetler çeşitlenebilir.
Ortaöğretim döneminde rehberliğin temel hedefi; bireyleri yükseköğretime ve yaşama hazırlamaktır. Öğrencilerin gelişmeleri, gereksinimleri ve sorunları, ilköğretim okullarınınkinden belirgin şekilde farklılaştığı için, psikolojik danışmanlık ve rehberlik hizmetlerinin özel amaçları, kullanımı, yöntem ve teknikleri ortaöğretim kurumlarında farklılaşmak durumundadır.
Lise yılları genel olarak “ergenlik” basamağıdır. Bireyin kimliğini aradığı kararsızlıklar, belirsizlikler yaşadığı, kendi bedenindeki değişimleri, değerlerinde ve tutumlarındaki farklılaşmayı hissettiği ergenlik basamağı, yardıma gereksinim duyulan en önemli dönemlerden biridir. Ancak, rehberlik anlayışının var olduğu, bireye gereksinimlerine yönelik çeşitli yardım hizmetlerinin sunulduğu bir eğitim-öğretim ortamı, bu dönemi sağlıklı bir biçimde aşabilmesi için onlara yardımcı olabilir.
Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlığın Önemi
Psikolojik Danışma ve Rehberliğin öneminin anlaşılabilmesi için amacının iyi kavranması gerekir çünkü Psikolojik Danışma ve Rehberliğin önemi amacında gizlidir. Psikolojik danışmanın en önemli amacı bireyin kendisini gerçekleştirmesine yardım etmektir.
Kendisini tanıyan ve o doğrultuda gerçekleştiren birey, içinde bulunduğu toplumun değer yargıları ile ters düşmeyen, kim olduğunu gerçekçi bir gözle algılayan, kim olabileceği hakkında daha tutarlı bir görüşe sahip, insana ve onun değerlerine saygı duyan, zamanını iyi kullanan değişmeye ve gelişmelere açık olan insandır.
Rehberlik ve Danışma Hizmetleri bu açıdan bireyin kendisini tanımasını, problemlerini çözebilmesini, kendine en uygun seçimleri yaparak gerçekçi kararlar alabilmesini, kapasitesini en uygun düzeyde geliştirerek, sağlıklı kararlar vermesini amaçlar. Bu amaçla rehberlik hayatın her alanında olduğu gibi eğitimin her kademesinde de vazgeçilmez çağdaş bir yardım hizmetidir.
Psk. Deniz SEYREK